İşyeri Hakimliği Kursu, doktorlar haricindeki farklı meslek gruplarının iş sağlığı ve güvenliği alanında uzmanlaşarak İş Güvenliği Uzmanı olmasını sağlayan sertifika eğitim programıdır. Bu rehberde, kursun eğitim içeriği, süresi, kimlerin katılabileceği, kursu bitirenlerin yetki ve görevleri ile eğitimi veren kurumlar başlıkları altında kapsamlı bilgiler sunulmuştur.
Eğitim İçeriği
İşyeri Hakimliği (İş Güvenliği Uzmanlığı) kursunun müfredatı, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatından teknik ve sağlık bilgilerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsayan ders ve modüllerden oluşur. Eğitim boyunca iş güvenliği uzmanının ihtiyaç duyacağı hem teorik bilgiler hem de pratik uygulamalar ele alınır. Başlıca konu başlıkları şunlardır:
- İş Sağlığı ve Güvenliği Temel İlkeleri ve Mevzuatı: İSG kavramları, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmelikler, çalışanların yasal hak ve sorumlulukları, işveren yükümlülükleri ve hukuki sorumluluklar gibi konular. Bu bölümde iş güvenliği kültürü ve yasa/regülasyon bilgisi vurgulanır.
- Teknik Güvenlik Konuları: Çalışma ortamındaki fiziksel, kimyasal ve ergonomik risk etmenleri; makine ve ekipman güvenliği, elektrik güvenliği, kişisel koruyucu donanımlar, risk analizi ve değerlendirme yöntemleri, iş kazalarının incelenmesi, acil durum planlaması (yangınla mücadele, tahliye, ilk yardım) gibi pratik güvenlik konuları işlenir. Bu sayede adaylar, iş yerinde güvenli çalışma koşullarını sağlama yöntemlerini öğrenirler.
- Sağlık ve Ergonomi Konuları: Meslek hastalıkları, iş hijyeni, ergonomi prensipleri, işyeri ortam ölçümleri, çalışanların sağlık gözetimi gibi iş sağlığıyla ilgili konular ele alınır. Çalışanların fiziksel ve ruhsal sağlığını etkileyen faktörler ve bunların önlenmesi üzerinde durulur.
- Uygulamalı Eğitim (Staj): Teorik derslerde öğrenilen bilgilerin pratik uygulaması, yetkilendirilmiş bir işyeri veya Ortak Sağlık Güvenlik Birimi (OSGB) bünyesinde yapılır. Adaylar, gerçek bir iş ortamında deneyimli bir iş güvenliği uzmanı rehberliğinde risk değerlendirmesi yapmak, saha incelemesi ve uygulamalar gerçekleştirmek gibi tecrübeler kazanırlar. Bu staj süresinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin işleyişini yerinde gözlemleyerek görevlerine hazırlanırlar.
Kurs içeriğinde ayrıca iş güvenliği yönetim sistemleri, saha uygulama örnekleri, vaka analizleri ve sınav hazırlık çalışmaları da bulunabilir. Eğitim programı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenen asgari müfredatı takip eder ve sektörel ihtiyaçlara göre eğitim kurumlarınca zenginleştirilebilir. Teorik derslerin sonunda kursiyerler, ÖSYM’nin düzenlediği İSG sınavına yönelik konu tekrarları ve örnek soru çözümleriyle sınav hazırlığı yapma imkânı da bulurlar.
Eğitim Süresi ve Şekli
İşyeri Hakimliği (İSG Uzmanlığı) eğitim programı toplam 220 saatlik bir kurs süresine sahiptir. Bu sürenin 180 saati teorik eğitim (ders anlatımı), 40 saati uygulamalı eğitim (staj) olarak planlanmıştır. Mevzuata göre eğitim programının teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten az olamaz. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim yöntemiyle verilebilir; geri kalanı yüz yüze örgün eğitim şeklinde gerçekleştirilir.
Uzaktan eğitim kısmı, genellikle online platformlar üzerinden senkron (canlı) ve/veya asenkron (kayıttan) dersler şeklinde yapılır. Örneğin, toplam teorik saatin 90 saati uzaktan online dersler, kalan 90 saati sınıf ortamında örgün dersler olacak şekilde programlanabilir. Uzaktan eğitimde katılımcılar video dersleri izler, çevrimiçi testler çözer ve belirtilen sürelerde modülleri tamamlarlar. Örgün eğitim ise yetkilendirilmiş eğitim kurumunun sınıflarında, eğitmenler eşliğinde interaktif ders anlatımı ve uygulamalarla sürer. Katılımcıların örgün derslerin en az %90’ına devam etmesi zorunludur.
Kursun toplam süresi yaklaşık 4-6 hafta içinde tamamlanacak şekilde düzenlenir. Eğitim kurumları, katılımcı profiline göre esnek takvimler sunabilirler. Örneğin:
- Kesintisiz program: Hafta içi her gün sabah programı (ör. 09:00–15:00) veya akşam programı (ör. 15:00–21:00) derslerle yaklaşık 15 gün içinde kurs tamamlanabilir.
- Hafta sonu programı: Çalışanlar için cumartesi-pazar günleri (ör. 09:00–15:00) 7 hafta sonu Cumartesi – Pazar şeklinde ders yapılarak daha uzun bir takvime yayılabilir.
Teorik eğitimin ilk ~2 haftası genellikle uzaktan eğitim modülleriyle geçirilir, sonraki 2 hafta ise yüz yüze sınıf dersleri yapılır. 40 saatlik staj eğitimi, genellikle kursun son haftasında veya teorik eğitim bitiminden hemen sonra gerçekleştirilir. Staj için katılımcılar, bir İş Güvenliği Uzmanı bulunan herhangi bir işyerinde (tercihen kendi sektörlerine yakın bir işletmede veya OSGB’de) bu 40 saati tamamlarlar. Staj sürecinde, iş güvenliği uzmanının gözetiminde gerçek çalışma ortamında risk tespiti, denetim ve uygulama yaparak deneyim kazanılır. Eğitim kurumları, staj yeri bulamayan kursiyerlere bu konuda destek sağlamaktadır.
Kimler Katılabilir?
İşyeri Hakimliği (İSG Uzmanlığı) kursuna kabul edilmek için belirli eğitim altyapısına sahip olmak gerekmektedir. Doktorlar bu kursa katılamaz, zira onlar için ayrı bir İşyeri Hekimliği sertifika programı bulunmaktadır. İSG Uzmanlığı eğitimine başvurabilecek uygun adaylar ve mezuniyet şartları şunlardır:
- Mühendislik Fakültesi mezunları: Tüm mühendislik bölümlerinden lisans diplomasına sahip kişiler (örneğin inşaat, makine, elektrik-elektronik, kimya mühendisleri vb.) kursa başvurabilir.
- Mimarlık Fakültesi mezunları: Mimar unvanına sahip lisans mezunları katılım hakkına sahiptir.
- Teknik Eğitim Fakültesi mezunları: Teknik öğretmen unvanıyla mezun olanlar (mesleki ve teknik eğitim fakülteleri) kursa kabul edilir.
- Fen/Fen-Edebiyat Fakültesi mezunları: Fizik, Kimya veya Biyoloji bölümlerinden lisans derecesine sahip olanlar başvurabilir. Bu temel fen bilimleri mezunları “teknik eleman” kapsamında değerlendirilir.
- İş Sağlığı ve Güvenliği Programı mezunları: Üniversitelerin İş Sağlığı ve Güvenliği alanında ön lisans (2 yıllık) veya lisans (4 yıllık) programlarını tamamlamış kişiler de doğrudan kursa katılma hakkına sahiptir. Bu alanda uzmanlık eğitimi alarak mevcut bilgilerini pekiştirebilirler.
Yukarıdaki şartlar, 6331 sayılı Kanun ve ilgili yönetmeliklerce “iş güvenliği uzmanı olabilecek teknik eleman” tanımı kapsamında belirlenmiştir. Adayların başvuru sırasında mezuniyet belgelerini ibraz etmeleri istenir. Bunun dışında, kursa katılım için genellikle mesleki deneyim şartı aranmamaktadır (C sınıfı için). Ancak halihazırda B veya A sınıfı uzmanlık eğitimi almak isteyenlerin, bir alt sınıf belge ve belirli fiili çalışma süresi şartlarını sağladıklarını belgelemesi gerekir (örneğin, B sınıfı kurs için C sertifikası + 3 yıl deneyim).
Dolayısıyla, mühendisler, mimarlar, teknik öğretmenler, fen bilimleri mezunları ile iş sağlığı güvenliği mezunları doktor harici geniş bir meslek grubunu oluşturur ve bu kişiler gerekli evraklarla kursa başvurarak İSG uzmanı olma yolunda ilk adımı atabilirler.
Yetki Alanı, Görev ve Sorumluluklar
İşyeri Hakimliği kursunu başarıyla tamamlayıp gerekli sınavı geçenler, “C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı” sertifikası almaya hak kazanır. C sınıfı belge, başlangıç seviyesindeki uzmanlık olup bu uzmanlar sadece az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde görev yapabilirler. Az tehlikeli işyerlerine ofis, büro, eğitim kurumu, vb. düşük riskli ortamlar örnek verilebilir. Zaman ve deneyim kazandıkça uzmanlar, üç yıl fiili çalışmayla B sınıfı, toplam yedi yıl ile A sınıfı sınavına girme hakkı elde ederler. B sınıfı İş Güvenliği Uzmanları, tehlikeli ve az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde görev alabilirken; A sınıfı Uzmanlar çok tehlikeli sınıf dahil tüm işyerlerinde çalışma yetkisine sahip olur. (Çok tehlikeli işyerlerine maden, inşaat, ağır sanayi vb. örnek verilebilir.) Bu sınıflandırma, işyerinin tehlike seviyesine göre uzmanların yetki alanını belirler ve kanuni bir gerekliliktir.
Görev ve sorumluluklar bakımından, iş güvenliği uzmanları 6331 sayılı Kanun’un ve ilgili yönetmeliklerin kendilerine yüklediği kapsamlı görevleri yerine getirirler. Kursu tamamlayıp sertifika alan bir İSG uzmanının başlıca görevleri şunlardır:
- İşverene Rehberlik ve Danışmanlık: Uzman, işyerinde güvenli bir çalışma ortamı sağlanması için işverene yol gösterir. Yapılan işin planlanması, kullanılan makine ve ekipmanların güvenliği, kişisel koruyucu donanımların seçimi ve kullanımı gibi konularda işverene tavsiyelerde bulunur. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun önlemlerin alınması için işvereni yazılı olarak bilgilendirmek de uzmanların sorumluluğundadır.
- Risk Değerlendirmesi Yapmak: İSG uzmanı, çalışma ortamındaki tehlikeleri belirleyerek risk değerlendirmesi çalışmalarını organize eder veya bizzat yürütür. Risk analizinin sonuçlarına göre alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene öneriler sunar ve uygulamaların takibini yapar.
- İş Kazası ve Meslek Hastalığı Önleme: İşyerinde meydana gelen iş kazalarını ve ortaya çıkabilecek meslek hastalıklarını araştırmak, kök neden analizi yapmak ve tekrarını önleyici tedbirler geliştirmek uzmanların önemli bir görevidir. Ayrıca ramak kala (yaralanma veya hasarla sonuçlanmayan tehlikeli olay) kayıtlarını inceleyerek düzeltici aksiyonlar planlamak da sorumlulukları arasındadır. Bu kapsamda işyerinde güvenli bir çalışma kültürü oluşturmak için sürekli iyileştirme faaliyetleri yürütür.
- Eğitim ve Farkındalık Çalışmaları: Uzmanlar, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini planlar ve uygulanmasını sağlar. Yeni işe başlayan personelin temel İSG eğitimleri, periyodik olarak tüm çalışanların alması gereken eğitimler (yangın, acil durum, ilk yardım bilinci vb.) İSG uzmanının koordinasyonunda gerçekleştirilir. Çalışanlara güvenlik talimatlarını aktarmak ve onların sorularını yanıtlamak da günlük görevlerdendir.
- Çalışma Ortamı Gözetimi ve Denetim: İş güvenliği uzmanı, işyerinin düzenli olarak saha gözetimini yapar. İş ortamının ilgili mevzuata göre periyodik ölçüm, bakım ve kontrollerinin (ör. elektrik topraklama ölçümü, havalandırma ölçümü, yangın söndürücü bakımı) zamanında yapılmasını planlar ve takip eder. İşyerinde güvenlik kurallarına uyulup uyulmadığını denetleyerek eksiklik veya ihlaller konusunda işvereni uyarır.
- Acil Durum Planlama: Uzmanlar, işyerinin acil durum planlarını (yangın, deprem, tahliye vb.) hazırlamak veya güncellemek, tatbikatları planlamak ve ekipleri organize etmekle yükümlüdür. Yangın çıkışı, ilk yardım ekipmanı, toplanma alanı gibi konularda işyerinin hazırlıklı olmasını sağlarlar.
- Raporlama ve Kayıt Tutma: Yapılan tüm İSG çalışmalarını, eğitim katılım kayıtlarını, kaza raporlarını, risk değerlendirme dokümanlarını düzenli olarak kayıt altına alır ve işyerinde mevzuatça zorunlu defter/dosyaları tutar. Bu kayıtlar olası denetimlerde ve iyileştirme çalışmalarında kullanılır.
- Yetkilerini Kullanma: Bir iş güvenliği uzmanı, görevini icra ederken gerekli gördüğü durumlarda bazı yasal yetkilerini de kullanmalıdır. Örneğin, hayati tehlike arz eden ciddi bir risk tespit ettiğinde bunu derhal işverene bildirir; işveren makul süre içinde gerekli önlemi almazsa, uzman durumu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne resmi olarak bildirmekle yetkilidir. Tehlikenin ciddi ve önlenemez olduğu acil durumlarda, işverenden işin durdurulmasını talep etme hakkı vardır. Bu sayede, uzmanlar çalışanların hayatını tehlikeye atabilecek durumlarda gerekli mercileri harekete geçirebilirler. Ayrıca İSG uzmanları, görevlerini yaparken işin normal akışını mümkün olduğunca aksatmamak ve işyerine ait gizli bilgileri korumakla yükümlüdür.
Yukarıda özetlenen görev ve yetkiler, İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki ve Sorumluluk Yönetmeliği ile detaylı olarak tanımlanmıştır. Kurs sürecinde edinilen bilgiler, uzmanların bu görevleri etkin şekilde yerine getirmesi için altyapı sağlar.
Sertifikalandırma ve Sınav: Kursu tamamlayan bir adayın resmi olarak İşyeri Güvenliği Uzmanı unvanını alabilmesi için, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yetkilendirdiği sınavı geçmesi gerekmektedir. Bu sınav, Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından yılda genellikle iki kez düzenlenen İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Sınavıdır. 50 soruluk çoktan seçmeli bu sınavda en az 70 puan (100 üzerinden) almak başarı için gereklidir. Kurs bitiminde, eğitim kurumunuz tarafından bilgileriniz İSG-KATİP sistemine işlenir ve siz ÖSYM sınavına girip başarılı olduğunuzda C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası almaya hak kazanırsınız. Sertifika başvurusu e-Devlet üzerinden yapılmakta ve belge Çalışma Bakanlığı (İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü) tarafından verilmektedir. Bu belge 5 yıl geçerlidir; süresi dolan sertifikalar için vize/yenileme işlemi yapılması gerekir (mevcut uygulamada yenileme eğitimi zorunlu değildir, belge ücreti ödenerek vize edilir).
Eğitimi Veren Kurumlar
İşyeri Hakimliği (İş Güvenliği Uzmanlığı) eğitimini, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kurumlar vermektedir. Bakanlık onayı olmadan hiçbir kuruluş bu eğitimi düzenleyemez. Yetkili eğitim kurumları üç ana gruba ayrılabilir:
- Kamu kurumları: Bazı devlet kurumları, ilgili altyapıya sahip olmak koşuluyla İSG uzmanlığı eğitimi verebilir. Örneğin, Çalışma Bakanlığına bağlı ÇASGEM (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi) iş güvenliği uzmanlığı eğitimleri düzenleyen resmi kurumlardandır.
- Üniversiteler: Birçok üniversitenin Sürekli Eğitim Merkezleri (SEM) veya ilgili fakülteleri aracılığıyla İSG sertifika programları sunulmaktadır. Özellikle mühendislik fakülteleri bünyesinde veya üniversitelerin sürekli eğitim merkezlerinde C sınıfı iş güvenliği uzmanlığı kursları açılmaktadır. Örneğin, Marmara Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), İstanbul Aydın Üniversitesi gibi çeşitli üniversiteler belirli aralıklarla bu eğitimleri vermektedir. Üniversiteler genellikle akademik kadro desteğiyle, teorik ve pratik eğitimleri üniversite ortamında sunarlar.
- Özel Eğitim Kurumları (Şirketler): İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri vermek üzere kurulmuş veya bu alanda uzmanlaşmış özel eğitim merkezleri de bulunmaktadır. Bu kuruluşlar, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre şirket statüsünde olup Bakanlık’tan resmi eğitim yetki belgesi alarak kurs düzenlerler. Örnek olarak, Bulut Akademi, Tema Akademi, Seka Akademi, İris Akademi gibi şirketler Türkiye’nin çeşitli illerinde İSG uzmanlığı kursları sunmaktadır. Bu kurs merkezleri, Bakanlık denetiminde programı yürütür ve başarılı kursiyerlerin sınav başvurularını koordine eder. Nitekim Bakanlıkça yetkilendirilmiş eğitim kurumlarının güncel listesi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın resmi web sitesinde yayınlanmaktadır ve buradan hangi kurum veya üniversitelerin sertifika vermeye yetkili olduğu kontrol edilebilir.
Eğitim almak isteyen adaylar, kendi bulundukları ildeki veya çevre illerdeki yetkilendirilmiş kurumları tercih edebilirler. Kurs ücretleri kurumlara göre değişebilir; üniversiteler genellikle sabit bir dönemlik ücret belirlerken, özel kurumlar rekabetçi fiyatlar sunabilmektedir. Önemli olan, seçilecek kurumun Bakanlık onaylı olması ve kaliteli bir eğitim kadrosuna sahip bulunmasıdır.
Adaylar kayıt olmadan önce kurumun yetki belgesini sorgulayabilir, daha önceki kursiyerlerin başarı oranlarını ve geri bildirimlerini inceleyebilirler. Resmî kurumlar ve üniversiteler genelde güvenilir seçeneklerdir; özel kurumlarda ise uzun süredir faaliyet gösteren ve referansları iyi olanları tercih etmek yararlı olacaktır.
Doktorlar dışındaki tüm profesyoneller için iş sağlığı ve güvenliği alanında uzmanlaşma imkânı sunan İşyeri Hakimliği Kursu (İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitimi), kapsamlı bir müfredat ve pratik staj içererek katılımcıları İSG uzmanlığı sınavına hazırlar.
Uygun şartları taşıyan adaylar, yetkilendirilmiş bir kurumdan bu eğitimi alıp sınavı geçerek sertifikalarını edinebilir ve işyerlerinde çalışanların güvenliğini sağlama yolunda kariyerlerine başlayabilirler. Bu rehberde aktarılan güncel bilgiler ışığında, kursa başvuracak adaylar süreç hakkında genel bir fikir edinerek hazırlık yapabilir ve gerekli adımları planlayabilirler.
.
